Słownik

świadomość

Świadomość jest wewnętrznym odzwierciedleniem rzeczywistości. Podobnie jak rzeczywistość - świadomość to także zjawisko dynamiczne. Czynności świadome odnoszą się do określonych przedmiotów, osób, zjawisk. Właśnie one będą stanowiły przedmiot tych czynności np. kiedy człowiek myśli nad rozwiązaniem określonego problemu, wówczas przedmiotem jego rozmyślań jest ten problem, gdy dziecko boi się dużych pojazdów, przedmiotem jego lęku są owe pojazdy. Istotny w psychologii jest podział na świadomość introspektywną i ekstrospektywną.

Pierwszy rodzaj czynności świadomych odnosi się do procesu, podczas którego człowiek koncentruje swoją uwagę na akcie świadomości, w drugim przypadku na przedmiocie swojej świadomości np. człowiek spostrzegając radio może skupić uwagę na samym procesie spostrzegania, oceniając czy widzi wyraźnie, dokładnie, czy odróżnia kolory itd. (świadomość introspekcyjna), może koncentrować się na poszczególnych elementach tego radia, szukając odpowiednich przycisków, oceniając jego wygląd, wielkość (świadomość ekstrospektywna).

Inną podstawą klasyfikacji zjawisk świadomości jest ich przedmiot. Ze względu na przedmiot świadomości wyróżnia się:

  • wrażenia, odzwierciedlenie odpowiednich cech zmysłowych przedmiotów oddziałujących na narządy zmysłów np. wrażenia temperatury, smaku, faktury;
  • spostrzeżenia, obraz przedmiotów, stanów rzeczy, zdarzeń jako całości np. spostrzeżenie drzewa rosnącego przy drodze, spostrzeżenie przyjaciela jadącego samochodem;
  • myśli (pojęcia i sądy), reprezentacja cech bądź stosunków nie danych zmysłowo np. pojęcie odpowiedzialności, zależności skutkowo-przyczynowej;
  • uczucia, odzwierciedlenie osobistego stosunku do czegoś np. uczucie pobłażliwości wobec kogoś, sympatii do kogoś, lęku przed czymś.

Zgodnie z innym, istotnym rozróżnieniem świadomość może dotyczyć własnego ja oraz otoczenia. Człowiek od początku swojego życia tworzy różnorodne związki z otoczeniem, przy czym zachowuje on to, co go określa tzn. własne cechy, potrzeby, cele. Rozwijając się jednostka w coraz większym stopniu może zdawać sobie sprawę ze swoich związków z otaczającym ją światem i ze swojej odrębności.

Człowiek, który jest świadomy, zdaje sobie sprawę z własnych cech, stanów, swoich potrzeb, czynności, swojego miejsca w świecie. Poza tym zdaje on sobie sprawę ze świata, w którym żyje i działa, z własnej sytuacji oraz różnych jej elementów, z przedmiotów, osób, procesów, a także ich cech i wzajemnych stosunków między nimi. Ogólnie mówiąc świadomość stanowi wewnętrzne, subiektywne odzwierciedlenie rzeczywistości, jej reprezentację na najwyższym poziomie rozwoju.

Świadomość jest aktywnością psychiczną, której poziom można przedstawić na continuum, na jednym krańcu znajdować się będzie pełna świadomość własnej sytuacji, swoich stanów, odczuć itp., na drugim stan szoku, śpiączki, ogólnego znieczulenia itd. Elementarnym warunkiem powstania czynności świadomych jest stan czuwania, ogólny stan aktywności oraz stan przytomności, który pozwala na sensowne rekcje w odniesieniu do wysyłanych z otoczenia sygnałów, rozumienie mowy, rozpoznawanie przedmiotów i sytuacji. Świadomość jest procesem o określonej, indywidualnej dynamice. Owa dynamika przejawia się w czynnościach badania, spostrzegania rzeczywistości oraz ciągłego odkrywania jej nowych aspektów. Pozwala to na modyfikowanie indywidualnego obrazu siebie i świata, przystosowywanie go do zmian zachodzących w danej osobie i w otoczeniu.

Świadomość jednostki jest dostępna, w największym zakresie, dla niej samej. Człowiek nie ma bezpośredniego dostępu do świadomych czynności drugiej osoby. Można poznać zjawiska świadomości drugiego człowieka, gdy obserwuje on i opisuje swoje czynności świadome, jest to metoda subiektywna, introspekcyjna, bezpośrednia. Inną metodą jest metoda obiektywna, pośrednia, która opiera się na wnioskowaniu o czynnościach świadomych w oparciu o obserwację ich zewnętrznych przejawów np. zachowania się, procesów fizjologicznych.


Hasło udostępnione przez serwis "Zdrowie.wp.pl"